Have a cigar, cultuurparadox

Hij woont op een groot appartement in een dure Londense wijk. Op een avond zit hij diep weggezakt in zijn favoriete leren fauteuil te genieten van een fijne Cubaan; Hand gemaakt. Echter, het is de laatste van het kistje dat een goede vriend voor hem had meegenomen. Ineens krijgt hij een inval en pakt zijn verzekeringspapieren erbij. Na enig zoek en leeswerk stelt hij vast dat het zou kunnen werken. Hij dient een claim in bij zijn brandverzekering voor het verlies van 50 Cubaanse sigaren, die bij even zovele huisbrandjes verloren zijn gegaan. Als barrister weet hij de zaken zo te formuleren dat e.e.a. hout snijdt en enkele maanden later dient de zaak aan de civil court. De advocaat die de verzekeringmaatschappij vertegenwoordigt kan er de humor wel van inzien. Bovendien heeft hij iets interessants voorbereid. Na enig geargumenteer gelardeerd met her en der een steek onder water, verbale acrobatiek, tong in cheek humor en dat, zoals dat hoort in Engeland, met veel welsprekendheid en hoffelijkheid geschiedt, doet de rechter uitspraak. De advocaat van de verzekeringsmaatschappij lijkt tijdens het proces niet het onderste uit de kan te willen halen. Dit is de rechter ook opgevallen en na dit te hebben opgemerkt wijst hij vonnis in het voordeel van de claimer. De verzekeringsmaatschappij dient de sigaren te vergoeden. Goed gehumeurd gaat het gezelschap uiteen en enkele dagen later wordt een keurige doos bezorgd bij onze hoofdpersoon. Nog enkele dagen later wordt een proces-verbaal geserveerd met de beschuldiging van het aansteken van 50 kleine huisbrandjes. Ook dit komt voor bij dezelfde rechter. Deze acht de beklaagde schuldig aan 50 gevallen van brandstichting en veroordeelt de schuldige tot een symbolische straf van een week community service. Het verhaal is waarschijnlijk bij het hervertellen telkens iets bijgeslepen, maar in essentie heeft dit alles zich in grote lijnen zo voor gedaan in de Engelse rechtbanken.

Nog zo’n verhaal: Ik ben ooit ingehuurd door een niet nader te noemen bedrijf, waar ik het volgende meemaakte. Het bedrijf bezit op diverse locaties waardevol vastgoed met diverse functies. Planning van vastgoed en het onderhoud ervan waren dan ook belangrijke processen (maar gescheiden) bij dit bedrijf. Op een van de locaties verschijnt op zeker moment een schilderploeg, die het pand komt opschilderen. Dit tot verbazing van degenen die daar hun werkzaamheden verrichten; Zij hebben enkele dagen daarvoor officieel bericht ontvangen dat het pand gaat worden gesloopt en dat er op diezelfde locaties nieuwbouw gaat plaats vinden. Het pand wordt opgeschilderd en drie weken later afgebroken.

Cultuur

Waarom vertel ik deze dingen? Welnu, dat is om iets duidelijk te maken over cultuur. Het grootste deel van alles wat wij onder cultuur verstaan is vaak niet zo vreselijk efficiënt, functioneel of doelmatig. In het eerste voorbeeld werd kostbare tijd verspild aan twee zaken die eigenlijk de binnenkant van een rechtszaal niet hadden moeten bereiken en in het tweede verhaal was het opschilderen van een gebouw dat enkele weken later zou worden afgebroken wellicht overbodig. Toch zou ik bij het reorganiseren van de rechtspraak in Engeland heel voorzichtig zijn met het trachten te voorkomen van dit soort rechtszaken. Het maakt onderdeel uit van een oude en diepgewortelde cultuur van tong-in-cheek-humor, ook gekenmerkt door een vorm van sportsmenship. Het zijn aspecten die wellicht het leven in de rechtszaal levendiger en daarmee dragelijker maken. En misschien dus wel bijdragen aan een grotere mate van rechtvaardigheid. Hetzelfde kan worden gezegd over het tweede voorbeeld. Het verhaal werd mij met enige trots verteld. Het klonk meer als een soort Geuzenverhaal, zo van: “Kijk zo doen we de dingen hier!” Op het eerste gezicht een verhaal over slechte coördinatie, maar bij goed luisteren klonk er ook een soort trots in door.

En dan kom ik nu bij mijn punt. Die niet functionele aspecten van de cultuur, aspecten waar mensen aan gehecht zijn, soms op een wat vreemde manier trots op zijn, of die de saamhorigheid versterken of het werk door een vleugje humor dragelijker maken, laat die culturele aspecten niet het slachtoffer worden van ontwerpprocessen gericht op doelmatigheid en efficiëntie. Koester ze eerder, neem ze als uitgangspunt van je verandertraject, neem ze serieus. Daarmee zeg je niet dat ze onveranderbaar zijn.

Met de vier stappen naar succesvolle cultuurverandering, of de acht succesvolle stappen naar het nieuwe gedrag, of wat voor andere lijstjes er tegenwoordig allemaal weer in omloop zijn, komt er niet zoveel van de grond. Dit soort ontwerpbenaderingen – hoe mensvriendelijk ze soms ook bedoeld zijn – leidt er vooral toe dat mensen zich niet serieus genomen voelen. Er verandert aan de oppervlakte misschien iets, mensen vertonen sociaal gewenst gedrag, want ze moeten in de nieuwe context wel zien te overleven. Overigens zou het grote aantal en de grote diversiteit aan lijstjes al te denken moeten geven, maar daarover een andere keer meer.

Cultuurparadox

Kom tot cultuurverandering door hem in eerste instantie niet te willen veranderen! Als je het belang van de bestaande waarden, cultuur en waar mensen aan hechten hetzelfde gewicht geeft als de veranderdoelen die zijn geïdentificeerd, ontstaat er een heel andere veranderdynamiek. Mensen voelen zich serieus genomen en met een dergelijk uitgangspunt kan bijvoorbeeld een proces van empowerment heel functioneel zijn. Mensen nemen dan zelf verantwoordelijkheid en gaan zelf op zoek naar de kneedbaarheid van hun cultuursysteem.

Ten slotte nog een opmerking over het soort verhalen uit de opening van mijn betoog. Je ziet vaak dat juist bij organisatie met een sterke sociale binding dit soort prachtige verhalen opgeld doen. Iedereen kent ze en vertelt ze na en ze zijn daarmee niet alleen maar een symbool van het reilen en zeilen in de organisatie maar ook van sterke onderlinge binding. Erken ze dus ook in al die betekenissen: Culturele genen, beschrijvingen van hoe de dingen hier gaan, maar ook: Als uitingen van verbondenheid.

Op deze manier realiseer je succesvol veranderingen door binnen te beginnen! Meer over veranderen van binnenuit in mijn boek Veranderen zonder weerstand, of lees de artikelen op mijn site https://www.conveks.nl/.